Yapılma tarihi tam olarak bilinmemekle beraber yaklaşık 400 yıllık olduğu tahmin edilmektedir. Gerze Boyabat yolu üzerinde yer almaktadır. 2009 yılında Doğuş Holding tarafından restore edilmiştir. Dere Cuma Camii, civar köylerin orta noktasında yapılmış, zamanında hep beraber toplanıp Cuma namazını kıldıkları bir camidir. O gün bu gündür her yıl bahar aylarında birçok köyün toplanıp dua bayramı olarak kutladıkları keşkek törenleri yapılmaktadır.

Caminin yapılış tarihi kesin olarak bilinmemekle beraber 1704 yılında onarım gördüğü bilinir. Günümüzde İskele Camii diye bilinen bu yapı taş yığma olarak yapılmış, ahşapla örülmüştür. İlk adı Ashabı Hayr Çarşı Camisi olan bu caminin sonraki adı Esma-zade Mustafa Paşa Camii olarak bilinir.

1956 Gerze yangınında bu bölgede etkilenmeyen tek yapıdır.

Gerze'ye 15 km. mesafede yer alan Yenikent Beldesi sınırları içerisinde bulunan Çeçe Sultan Türbesi, Selçuklular döneminden kalma tek katlı ve tek mekanlı bir yapıdır. Ön cephenin sağ kenarında küçük boyda, kenarı kesme taştan yapılmış kemerli bir giriş kapısı bulunmaktadır.
Kapı üzerinde küçük ebatta dikdörtgen şeklinde taş üzerine Selçuklu yazı stilinde yazılmış bir kitabesi vardır. Türbe binası içinde 8 adet sanduka mezar bulunmaktadır. Girişin önünde yer alan 5 adet küçük boyda sandukanın Çeçe Sultan' ın kızlarına, bu kabirlerin güneyinde yer alan iki adet büyük sandukanın solda olanının Çeçe Sultan'a, diğerinin ise Çeçe Sultan'ın oğluna ait olduğu söylenmedir.

Girişin tam karşısında kuzey duvarına bitişik olan 1 adet kabir daha vardır ki, bunun da Çeçe Sultan'ın sancaktarına ait olduğu söylenir. Araştırmalara göre M.S. 1071 yılında Büyük Selçukluların Malazgirt Savaşı' ndan sonra İslam Dini'ni yaymak amacıyla Çeçe Sultan'ın bir grup mücahitle birlikte Anadolu' ya akınlar düzenlediği anlaşılmaktadır. Çeçe Sultan, Sinop'u fetheden Emir Tayboğa'nın kardeşi Mehmet Çeçe Bey'e ait olup dikdörtgen planlı, kesme taştan yapılan eserin kapısının üzerindeki kitabe stili Selçuklu dönemine aittir. Günümüzde eser, camii olarak kullanılmaktadır. Camii içerisinde Çeçe Sultan ve yakını olduğu sanılan 8 mezar bulunmaktadır. Günümüzde Hıdırellez Şenlikleri burada yapılmakta olup türbe ziyaret edilmekte, dualar yapılmakta, adaklar kesilmektedir.

Sinop evleri gibi yangından önceki Gerze evleri de iki yanı çift kat boyunca gelişen cumbalı ve ortadaki girişi bu iki bölüm arasında girinti içinde olan görünümde veya cihannümalı evlerdir. Bu yapılar Rum ve İstanbul evleri espirisi taşırlar. Gerze'de yangından günümüze kalabilen evlerin içinde balkon tavanlı, nakışlı büyük bir yapı olarak Yakup Ağa Konağı özellikle dikkat çeker. Bu konak Gerze'de sivil mimarinin en önemli örneklerinden biridir. Yapının tüm pencereleri giyotin çerçevelidir. Üzeri kırma çatı olup oluklu kiremitle örtülüdür. İç kısımda odaların tavan ve duvarları çok zengin bir süslemeye sahiptir.
Çeşitli renkte çiçek ve geometrik motifler tüm tavanı dolap kapılarını ve duvarları süslemekte olup estetik bir görüntü oluştururlar. Bina içi süslemelerin Rusya'dan gelen sanatkarlar tarafından özen göstererek yapıldığı bilinmektedir.

Konağın yapımında kullanılan fırınlanmış keresteler Romanya'nın Köstendil limanından Gerze'ye ulaştırılmıştır. Konağın yapılmasında bizzat Rusya'dan gelen kalfaların mesaisinden bahsetmek gerekir. Bu ihtişamlı konağın yapım tarihi 1911' dir. Konak Kafkasya'dan Rus baskısı sonucu Gerze'de Acısu'ya yerleşmiş olan Çerkez Hacı Zekeriya Efendi'nin büyük oğlu Yakup Ağa tarafından yaptırılmıştır.

Konağın görkemli hali Gerze'nin 20. yy. başlarında iktisadi durumunun iyi olduğunu kanıtlar niteliktedir. Nitekim konağın sahibi olan Yakup ağa o zamanlarda tomruk kereste ticareti ile uğraşan bir tüccardır.
Ticari anlamda kendisinin Rusya ve Romanya ile bağlantıları söz konusudur. Bu bağlantının konağın yapımına ve mimarisine etki ettiği bir gerçektir. Konağın mimari görselliğinde şu özellikleri dikkat çekmektedir; Yapının zemin katında dört dükkan, büyük mutfak, çamaşırhane ve iki fırın yapılacak şekilde inşa edilmiştir. Üst katlarda toplam on iki oda, altı tuvalet, altı küçük banyo mevcuttur. Odaların üç tanesinde ayrıca bacalı ocak vardır.

Konağın üst katlarında tavanlardaki yağlı boya resimler Rusya'dan getirilen ressamlar tarafından yapılmıştır. Yapı 2000 yılında kamulaştırılmıştır. 2005 yılında ise Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından restore ettirilmiştir. 2008 yılında restorasyonu tamamlanmış ve 4 Temmuzda açılışı gerçekleştirilmiştir. Bu haliyle günümüz Gerze turizmine hizmet etmektedir.

Karadeniz Bölgesinin gezmeye, görmeye değer tarihi ve tabiat güzellikleriyle dolu olan ilçemiz antik çağlardan bu yana toplumlar tarafından yerleşme ve barınak yeri olarak seçilmiştir. Bir sahil kenti olan ilçemiz yükseklikleri 900 metreye ulaşan Elma ve Köse Dağlarının denize ulaşan yamaçları ile adını taşıyan limanın içindeki bir yarımadanın üzerinde kurulmuştur.
M.Ö. 1400 yıllarında Gaşgalılar tarafından küçük bir köy olarak kurulan ilçemiz daha sonra Paflagonya Devletinin eline geçmiş, sırasıyla da; Hitit, Frig, Kimmer, Lidya, Pers, Büyük İskender, Roma ve Bizans İmparatorluklarının egemenliğine girmiştir.
1214 yılında I. İzzettin Keykavus zamanında Selçuklu Devleti'nin hakimiyetine giren Gerze, bir dönem Trabzon Rum İmparatorluğunun eline geçmiş nihayet 1459 yılında Fatih Sultan Mehmet tarafından Osmanlı İmparatorluğuna bağlanmıştır.

1896 yılında Sinop İlinin nahiyesi yapılan Gerze 1920 yılında aynı ile bağlı ilçe haline getirilmiştir.
13 Şubat 1956 tarihinde büyük bir yangın geçiren ilçemiz devlet tarafından yeniden imar edilerek modern bir ilçe haline gelmiştir.

Gerze'nin bilinen tarihi şu anda üzerinde kurulu bulunan 8 km² lik yerleşik alan göz önünde tutulduğunda M.Ö. 1800 yılında başlar. Köşk Höyük'te arkeolojik yüzey araştırmaları sırasında çıkarılan birtakım buluntular ve buluntuların Hititlere ait olduğunun saptanması Gerze' nin erken Hitit döneminden beri yerleşime konu olduğunu kanıtlamaktadır. Hitit belgelerinde Gerze ve Sinop' un içinde yer aldığı yöre 'Arauanna' olarak adlandırılmaktadır.
Gerze tarihi, Köşk Burnunda başlar. Tabi şu anda üzerinde fenerin bulunduğu küçük yarımada geçmiş zamanlarda denize doğru uzanan bir kara parçasıdır. Bu kara parçası zaman içinde denize kaymak sureti ile yok olmuş gibidir. Sinop ve çevresinde yapılan arkeolojik araştırmalar ilk yerleşimin Kalkolitik çağla [(Bakır-Taş), (M.Ö. 4500)] başladığını gösterir.
Gerze'nin Sinop arkeolojisi içindeki özel yeri; Samsun kıyı bölgesi de dahil Hititlere ait ilk ve tek buluntu merkezi olmasından kaynaklanır. Tarihsel süreç içinde ilkçağda bütün Karadeniz Bölgesinin belli bir süre egemenliğini kendi üzerinde tutan ve Gasgas (M.Ö. 2500 - M.Ö. 1330) adıyla bilinen kavmin kendine Gerze'yi üst olarak seçmesinin bunda rolü olabilir.

Sorkun Vadi'sinde ilk Tunç Çağına ait bir yerleşme alanı (M.Ö. 3000 - M.Ö. 2700), daha sonra vadiye yerleşmiş olan Helenistik dönem (M.Ö. 323 - M.Ö. 70) halkı tarafından keşfedilmiş ve bunlar tarih öncesi döneme ait eserlere zarar vermeden vadide yaşamaya devam etmişlerdir. Hatta Sorkun Vadisinin bu yeni sahipleri buldukları küçük tapınağa, topraktan yaptıkları kap kacakları bırakma alışkanlığı elde etmişler daha sonraki süreçte Asar Tepe olarak bilinen yerin kutsal olarak günümüzde anılmasına vesile olmuşlardır.
Kayıtlardan ilçemizin eski adının veya adlarının Zagora, Gürzühatun, Savetova, Argibete, Carusa olarak kullanıldığı anlaşılmaktadır.
Bunlardan 'Carusa' adı, 'Gerze' adının geldiği kaynak olarak gösterilmektedir. Ancak Gerze' de yüzey araştırmaları sonucunda çıkan buluntular bu düşünceyi destekler nitelikte görünmemektedir. Gerçekten California State Üniversitesi öğretim üyelerinden Prof. Owen Doonan başkanlığında,

'Sinop Bölgesi Arkeolojisi' çalışmaları kapsamında 2003 yılından beri yürütülen arkeolojik yüzey araştırmaları çerçevesinde heyet; Gerze'nin 1 km kuzey batısında (Uçuk diye anılan mevkii) Helen ve Roma döneminden kalma büyük bir yerleşme bölgesini ortaya çıkarmış bulunmaktadır. Prof. Doonan, bu yerleşim alanını büyük bir olasılıkla Karusa (Carusa) olarak düşünmektedir.

Osmanlılar zamanında Tahrir defterinde yerleşim biriminin adı Gerze olarak belirtilirken 1864 Vilayet Nizamnamesiyle getirilen düzenleme sonrasında bir ara Gerze için 'Kasaba' adı da kullanılmıştır.